با توجه به تعدادی از روایات وارد شده که وجود جزا و پاداش را برای حیوانات هم درست دانسته اند، این سوال پیش می آید که پس باید برای حیوانات هم راهی برای تشخیص درست از نادرست ارائه می شده است. این راه چه بوده؟ و آیا اصلا حیوانات هم می توانند تشخیص درست از نادرست دهند؟
از برخی آیات (انعام، 38 و تکویر، 5) و روایات استفاده می‌شود که حیوانات هم مانند انسان‌ها حشر دارند و در روز قیامت حاضر شده و در حد آگاهی و مسؤلیت‌هایشان، حسابرسی می‌شوند و هر کس به حق خود می‌رسد، اگر در آیه 5 سوره تکویر، فقط نام حیوانات وحشی برده شده، یا به جهت غلبه است، یا به جهت ظلمی است که حیوانات وحشی نسبت به بقیه حیوانات دارند و یا...; در این پرسش باقی می‌ماند که آیا حیوانات هم تکلیف دارند یا نه؟ در پاسخ باید گفت که تکلیف مراحلی دارد و هر مرحله، ادراک و شعور متناسب خود را می‌خواهد; تکالیفی که در اسلام برای یک انسان وجود دارد، به گونه‌ای است که انجام آن‌ها بدون داشتن یک سطح عالی از عقل و درک ممکن نیست، و حیوانات هم مکلّف به آن نیستند; زیرا شرط آن، یعنی عقل و درک متناسب با آن تکالیف در آن‌ها نیست; امّا مرحله ساده‌تر و پایین‌تری از تکلیف درباره آن‌ها تصور می‌شود که مختصری فهم و شعور برای آن کافی است و نمی‌توان آن را در مورد حیوانات انکار کرد; به همین جهت، حشر آن‌ها هم با حشر انسان‌ها تفاوت دارد، انسان‌ها بعد از حسابرسی یا وارد بهشت و یا وارد جهنم می‌شوند; ولی حیوانات، بهشت و جهنم ندارند; بلکه بعد از انتصاف و انتقام از یکدیگر (مثلاً حیوان بی‌شاخ از حیوان شاخ‌دار به جهت ظلمی که به او کرده است، انتقام می‌گیرد) می‌میرند و خاک می‌شوند.(ر.ک: بحارالانوار، علامه مجلسی، ج 7، ص 276 / المیزان، علامه طباطبایی، ج 7، ص 73 ـ 83 / تفسیر نمونه، ج 5، ص 221 ـ 227 / مجمع‌البیان، طبرسی;، ج 10، ص 249، چاپ بیروت) 
